کد مطلب:28145 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:114
از این روی در بطلان دیدگاهی كه عبد اللَّه بن سبا را چهره ای نقش آفرین ترسیم می كند، نمی توان تردید كرد. چنان كه گفتیم، بیشتر از هر كسی علّامه عسكری بر موهوم بودن عبد اللَّه بن سبا تأكید ورزیده است. بنا بر این، دیدگاه علّامه عسكری نیازمند تأمّلی فزون تر است. چنان كه آوردیم، نقش رهبری عبد اللَّه بن سبا و تأثیر افسانه ای اوس در حوادث، بی گمان نااستوار است؛ امّا این بدان معنا نیست كه عبد اللَّه بن سبا وجود خارجی نداشته است. اگر گزارش های سیف بن عمر، تنها نقل های مربوط به عبد اللَّه بن سبا بود، امكان داشت كه بر دیدگاهی چنین، تأكید كرد؛ امّا نكته تأمّل برانگیز، این است كه متون تاریخی و حدیثی بسیاری، از غیر طریق سیف بن عمر، درباره وجود شخصی به نام عبد اللَّه بن سبا، سخن گفته اند. در بسیاری از متون، عبد اللَّه بن سبا چهره ای غالی نامیده شده و در برخی منابع، سوزاندن او به وسیله علی علیه السلام به خاطر غلو و باور او به الوهیّتِ مولاعلیه السلام گزارش شده است: 1. در كتاب رجال الكشّی پنج روایت، وجود عبد اللَّه بن سبا و چگونگی عقاید او را گزارش می كنند كه سه روایت از این پنج روایت، سند صحیح دارند.[1]. 2. در كتاب من لا یحضره الفقیه و نیز در تهذیب الأحكام، روایتی نقل شده كه در آن، عبداللَّه بن سبا از حكمتِ بلند كردن دست در هنگام دعا، سؤال می كند.[2]. 3. در كتاب الاعتقادات صدوق، گزارشی نقل شده كه [ در آن، ] زراره از امام صادق علیه السلام سؤال می كند:«مردی از فرزندان عبد اللَّه بن سبا، قائل به تفویض است...».[3]. 4. در كتاب رجال الطوسی در شمارِ اصحاب امام علی علیه السلام به عبد اللَّه بن سبا اشاره شده و آمده است: عبد اللَّه بن سبا، كسی است كه به كفر باز گشت و اظهار غلو كرد.[4]. 5. در كتاب الغیبة طوسی، به مناسبت طرح دیدگاه اعتقاد به امام زمان علیه السلام و جریان هایی كه مخالف این دیدگاه هستند، آمده است: آیا با جماعت، مخالفت نكرد... ؟ و در میان آنان، كسانی از سبائیان اند كه می گویند: او، علی علیه السلام است و نمرده است....[5]. 6. در كتاب المحبّر، تألیف محمّد بن حبیب نَسّابه (م 245 ق )، در باب «أبناء الحبشیّات (مردان عربی كه مادر حبشی داشتند )» آمده است: ... و عبد اللَّه بن سبا، رهبر سبائیان.[6]. 7. ابن قُتَیبه (م 276 ق ) در كتاب المعارف می گوید: سبائیان از رافضه اند و به عبد اللَّه بن سبا منسوب اند و او نخستین رافضی است كه كفر ورزید و گفت: «علی، پروردگار جهانیان است». علی علیه السلام نیز او و یارانش را سوزاند.[7]. 8. اَعشی همْدان، كه در سال 83 هجری توسط حَجّاج به قتل رسید، درباره مختار و صندلی او - كه ادّعا می كرد امام علی علیه السلام روی آن می نشسته است و آن را مقدّس می دانست - می گوید: گواهی می دهم كه سبایی هستید و من شما را می شناسم، ای سپاهیان شرك![8]. كسان دیگری همچون:سعد بن عبد اللَّه اشعری (م 301 ق ) در كتاب المقالات و الفرق، نوبختی (م 310 ق ) در كتاب فرق الشیعة، علی بن اسماعیل (م 330 ق ) در كتاب مقالات الإسلامیّین، ابو الحسن مَلَطی (م 377 ق ) در كتاب التنبیه و الردّ و عبد القادر بغدادی (م 429 ق ) در كتاب الفَرق بین الفِرَق، نیز از عبد اللَّه بن سبا و یا سبائیه یاد كرده اند.[9]. این نقل ها با تمام گوناگونی ها و مراتب مختلف اعتبارشان، یك نكته را به روشنی نشان می دهند و آن، این است كه عنوان های «عبد اللَّه بن سبا (/سبأ )» و «سبائیه (/سبأیّه )» ویژه گزارش های طبری و سیف بن عمر نیستند.
دیدگاه اوّل، از آنِ اهل سنّت و مشهور میان مورّخان آنان است. این دیدگاه، بی گمان ره به جایی نمی بَرد و سؤالاتی كه در این نوشتار درباره آن طرح شد و بدون پاسخ ماند، برای تباه ساختن آن، بسنده است. نیز اشكال های علّامه عسكری و تأكید وی بر این نكته كه نقش عبد اللَّه بن سبا در جریان های مرتبط با عثمان و...، به روایات سیف بن عمر استوار و منحصر است، در نقد این دیدگاه، به واقع، بسنده و كارآمدند.